Paranın alım gücünün azaldığı, fiyatların yükseldiği bir süreçle karşı karşıya olduğunuzda, sizinle tanışmak isteyen bir 'ekonomi terimi' vardır: Enflasyon. Ancak, bu terim birçok kişi için bir muamma olabilir.
"Enflasyon Nedir? Çeşitleri Nelerdir?" başlıklı yazımızda, enflasyonun ne olduğu ve çeşitlerinin neler olduğu konularında geniş çaplı bir bilgilendirme yapılacaktır. Bilinçli bir tüketici olmanın ve ekonomik gelişmeleri takip etmenin ilk adımı, enflasyon gibi temel kavramları anlamaktır. Bu yazıyı okuyarak enflasyonun karmaşık dünyasını keşfetmeye hazır olun.
Enflasyon, ekonomi genelinde fiyatlar yükseldiğinde ortaya çıkar. Yiyecek, gaz, kira ve giyim gibi mal ve hizmetler, genellikle insanların enflasyonu en çok hissettikleri yerlerdir.
Enflasyon Nedir? Çeşitleri Nelerdir?
Ancak fiyatlar farklı nedenlerle, farklı şekillerde ve farklı hızlarda değişebilir. Fiyatlar, bir mal veya hizmetin daha fazla talep görmesi veya arz üzerinde önemli etkileri olması nedeniyle değişebilir. Borsa çökmeleri, salgın hastalıklar veya savaş gibi ekonomiye yönelik daha büyük şoklar da fiyatlandırmayı etkileyebilir.
- Her enflasyon örneği farklıdır. Bununla birlikte genel ilke, şişirici güçlerin üç temel özelliğine bakılarak anlaşılabilir: hızı, nedeni ve nasıl ölçüldüğü.
- Enflasyonun hızı, yılda %1'lik sürünen enflasyondan, 1930'larda Almanya'da görülen hiperenflasyona kadar değişebilir.
- Enflasyonun çeşitli nedenleri vardır ve çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir.
- Enflasyon farklı şekillerde de ölçülebilir: tüketicilerin ödediği standart fiyatlara bakılarak veya tek tek malların fiyatları dikkate alınarak.
[caption id="attachment_2179" align="alignnone" width="640"]
Enflasyon Nedir? Çeşitleri Nelerdir?[/caption]
Hıza Göre Enflasyon
Enflasyonun hızı çok değişebilir. Bazı durumlarda, fiyatlar yılda %2'lik yönetilebilir bir artış göstererek bireyleri, değerini korumak için paralarını yatırmaya teşvik eder. Diğer durumlarda enflasyon, felaket derecesinde hızlı gerçekleşebilir ve hatta tam tersine dönebilir.
Hafif Enflasyon
Sürünen veya hafif enflasyon, fiyatlar yavaşça yükseldiğinde ortaya çıkar. Federal Rezerv'e göre fiyatlar %2 veya daha az arttığında, ekonomik büyümeye fayda sağlıyor. Bu tür ılımlı enflasyon, tüketicilerin fiyatların artmaya devam edeceğini beklemesine neden oluyor ve bu da talebi artırıyor.
Tüketiciler gelecekteki daha yüksek fiyatları yenmek için ürünleri şimdi satın alırlar ve bu nedenle ılımlı enflasyon, ekonomik genişlemeyi yönlendirir. Bu nedenle Fed, hedef enflasyon oranı olarak %2'yi belirlemiştir.
Yürüyen Enflasyon
Bu tür bir enflasyon, sürünen enflasyondan daha hızlıdır, ancak dört nala veya hiperenflasyon kadar hızlı değildir. Ekonomik büyümeyi çok hızlı ısıttığı için ekonomiye zararlıdır. İnsanlar yarının çok daha yüksek fiyatlarından kaçınmak için, ihtiyacından fazlasını almaya başlıyor. Bu artan satın alma, talebi daha da artırıyor ve tedarikçiler genellikle yetişemiyor.
Dört Nala Koşan Enflasyon
Enflasyon %10 veya üzerine çıktığında ekonomiye çok zarar verebilir. Para o kadar hızlı değer kaybeder ki, işletme ve çalışan geliri, maliyetlere ve fiyatlara ayak uyduramaz. Yabancı yatırımcılar da bunun gerçekleştiği ülkeden kaçınarak, ülkeyi gerekli sermayeden mahrum bırakır. Ekonomi istikrarsız hale gelir ve hükümet liderleri güvenilirliğini kaybeder. Bu nedenle, dört nala koşan enflasyondan kaçınmak, birçok merkez bankasının temel amacıdır.
Hiperenflasyon
Hiperenflasyon, fiyatlar ayda %50'den fazla arttığında ortaya çıkar. Çok nadirdir. Aslında, hiperenflasyon örneklerinin çoğu, hükümetler savaşları ödemek için para bastığında ortaya çıkar. En uç örneklerden biri, 1945'te fiyatların her 15 saatte bir ikiye katlandığı Macaristan'dır. Venezuela, 2010'ların başından beri hiperenflasyonla mücadele ediyor.
Deflasyon
Enflasyon tersine de gidebilir; fiyatların düştüğü durumlar, Deflasyon olarak isimlendirilir. Deflasyon bir kez başladığında durdurmak, enflasyondan daha zordur. Bir ekonomiye zarar verebilir. Çünkü insanlar daha düşük fiyatlar bekledikleri için, alımları erteleyeceklerdir.
2006'da konut piyasasına olan buydu. Konut fiyatlarındaki deflasyon, düşüşten birkaç yıl önce evlerini satın almış olan birçok kişinin, evlerinin değerinin artık ipotek değerinden daha düşük olduğunu fark etmesi anlamına geliyordu. Aslında Fed, durgunluk sırasında genel deflasyon konusunda endişeliydi. Bunun nedeni, deflasyonun, bir durgunluğu depresyona çevirebilmesidir. Büyük Buhran'ın zirvesinde, fiyatlar bir yıl içinde %10'dan fazla düşmüştü.
Sebebe Göre Enflasyon
Enflasyon çok çeşitli faktörlerden kaynaklanabilir. 1930'larda Almanya'da olduğu gibi, bir hükümet borçlarını ödemek için çok para basarsa, bu paranın değerinde yaygın bir düşüşe ve enflasyona yol açabilir.
[caption id="attachment_2181" align="alignnone" width="640"]
Enflasyon Nedir? Çeşitleri Nelerdir?[/caption]
Talep Çekme ve Maliyet Arttırma
Ekonomide, iki tür enflasyon arasında ayrım yapmak mümkündür: talep enflasyonu ve maliyet enflasyonu.
Talep enflasyonu, mal ve hizmetlere olan ihtiyaç, onu karşılamak için gereken mevcut kapasiteden yüksek olduğunda ortaya çıkar. Bu, talep edilen ürün veya hizmeti daha pahalı hale getirecektir.
Maliyet enflasyonu, mal üretmek veya hizmet sağlamak daha pahalı hale geldiğinde ortaya çıkar. Bu, hızla artan ücretler veya malzeme maliyetlerinden kaynaklanabilir.
Ücret Enflasyonu
Ücretlerdeki artış, bir ekonomi genelinde fiyatların yükselmesine neden olabilir. Bu durumda firmalar işçilerine daha fazla ücret ödemek zorunda kalıyor ve zamları sıklıkla tüketiciye yansıtıyor. Bu da mal ve hizmet fiyatlarında enflasyona neden oluyor.
Ücret enflasyonu, işçilerin ücreti yaşam maliyetinden daha hızlı arttığında ortaya çıkar. İşçi sıkıntısı olduğunda veya ücretlerin hızla yükseldiği diğer durumlarda olabilir.
Stagflasyon
Stagflasyon, ekonomik büyüme durgunken fiyatlar yükselmeye devam ettiğinde ortaya çıkar. Bu kombinasyon çelişkili görünüyor. Ancak 1970'lerde Amerika Birleşik Devletleri altın standardını terk ettiğinde Stagflasyon meydana geldi. Doların değeri, artık altına bağlı olmadığından dolayı düştü. Aynı zamanda altının fiyatı da fırladı. Federal Rezerv Başkanı
Paul Volcker federal fon oranını çift hanelere yükseltene kadar Stagflasyon sona ermedi.
Enflasyon Ölçüleri
Enflasyon farklı hızlarda olabileceği ve farklı nedenleri olabileceği gibi, çeşitli şekillerde de ölçülebilir.
Çekirdek enflasyon
Çekirdek enflasyon oranı, gıda ve enerji dışındaki her şeyde artan fiyatları ölçer. Bunun nedeni, gıda ve gaz fiyatlarının çok değişken olma eğiliminde olmaları ve bunların enflasyon ölçümlerine dahil edilmesinin, bir ekonomide fiyatların nasıl dalgalandığı konusunda yanlış bir izlenim verebilmesidir.
Varlık enflasyonu
Varlık enflasyonu, artan fiyatları ifade eder. Varlık enflasyonu, geniş bir mal yelpazesinde yükselen fiyatlar yerine, belirli bir varlığın fiyatının artması anlamına gelir. Enflasyona tabi olabilecek varlıklara örnek olarak konut, petrol ve altın verilebilir.
Daralan enflasyon
Enflasyonun daha gayri resmi bir ölçüsü küçülmedir. Shrinkflasyon, yüksek enflasyonun bir sonucu olarak, paket içeriğinin azalmasını ifade eder.
Üreticiler fiyatı yükseltmek yerine, her pakette daha az ürün veriyor. Bu, uzun vadede daha fazla ödediğiniz anlamına gelir. Çünkü siz daha az ürün alırsınız, bu arada üreticiler tedarik maliyetlerinden tasarruf eder.
Satın almak istediğiniz bir ürünün küçülme yaşayıp yaşamadığını anlamak için, fiyatını ve boyutunu zaman içinde karşılaştırmalısınız.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Enflasyon ekonomiyi nasıl etkiler?
Düşük enflasyonun (yaklaşık %2) talebi canlandırdığı için ekonomiye faydalı olduğuna inanılıyor. Enflasyon %10'un üzerine çıkarsa veya deflasyona dönüşürse, önemli ekonomik zararlar verilebilir. Bunun nedeni, insanların temel mal veya hizmetleri karşılayamayacak olmaları veya gelecekteki düşük fiyatlardan yararlanmak için, satın alma işlemlerini erteleyecek olmalarıdır.
Enflasyon nasıl ölçülür?
Tüketici Fiyat Endeksi ( TÜFE ), en yakından izlenen enflasyon göstergelerinden biridir. Hükümet, bu rakamı temel mal ve hizmetler için fiyat değişikliklerini ölçerek hesaplar.
Enflasyona karşı nasıl korunursunuz?
Yatırımcıların enflasyonu nasıl alt edeceklerine dair birçok stratejileri vardır. Ancak her yatırımda olduğu gibi, tüm enflasyon korumalarında bir belirsizlik ve risk unsuru vardır. Örneğin, tahvil yatırımcıları, Tüketici Fiyat Endeksi'ndeki (TÜFE) değişiklikleri hesaba katmak için, ödemeleri otomatik olarak ayarlayan Hazine Enflasyon Korumalı Menkul Kıymetler ile enflasyona karşı koruma sağlayabilir. Diğerleri, enflasyon yükseldikçe değeri artabilecek değerli metallere veya diğer emtialara yatırım yapmaya çalışır.
